De kwaliteitsborger: wie borgt de kwaliteit van deze beroepsgroep?

Wouter de Vries, hoofdredacteur Aannemer, interviewde Lars Kiebert over hoe KiK de kwaliteit borgt van de kwaliteitsborger. Hij is benieuwd naar de onafhankelijkheid van de kwaliteitsborger en hoe het instrument KiK dit bewaakt.

De kwaliteitsborger: wie borgt de kwaliteit van deze beroepsgroep?

Lars Kiebert, operationeel manager bij Stichting KiK, is verantwoordelijk voor de screening en training van elke nieuwe kwaliteitsborger die gebruik wil maken van Wkb-instrument KiK.

Door Wouter de Vries

Met de inwerkingtreding van de Wkb doet een geheel nieuwe beroepsgroep haar intrede, namelijk die van de kwaliteitsborgers. Grote kans dat je als aannemer in de toekomst met een kwaliteitsborger te maken krijgt. Dan wil je natuurlijk dat deze goed gekwalificeerd is, zodat je niet voor vervelende verrassingen komt te staan. Kortom: wie borgt eigenlijk de kwaliteit van de kwaliteitsborger? Wat doet Wkb-instrument KiK? Wat doet de TloKB? En hoe zit het met de onafhankelijkheid van kwaliteitsborgers?

Om een antwoord te krijgen op deze vragen spreekt Aannemer met Lars Kiebert, operationeel manager van Wkb-instrument KiK (KOMO instrument Kwaliteitsborging). Op het moment van schrijven zijn 40 bedrijven met in totaal 350 kwaliteitsborgers aangesloten bij KiK. De stichting heeft de afgelopen jaren een paar honderd proefprojecten gedraaid, en op het moment van schrijven worden de eerste projecten uitgevoerd die formeel onder de Wkb vallen.

Om meteen maar te beginnen: welke eisen stel je aan een kwaliteitsborger?
Lars Kiebert: “Een kwaliteitsborger is eigenlijk altijd een bedrijf. Wij stellen eisen aan het totale proces van kwaliteitsborging, al van de afgifte van de offerte en wat er in de algemene voorwaarden staat. Daarnaast stellen we eisen aan de mensen. Ze moeten kennis hebben van de wetgeving, van de bouw, werkervaring hebben en de juiste opleiding hebben gehad. Als iemand aan al die eisen voldoet, dan moet hij nog een training volgen over gebruik van het instrument. We stellen bovendien eisen aan de producten die ze maken, zoals de risicobeoordeling en het borgingsplan, en we letten er scherp op dat een kwaliteitsborger onafhankelijk is. Pas wanneer een bedrijf aan alle eisen voldoet, melden we die aan bij het wettelijk register van kwaliteitsborgers dat toelatingsorganisatie TloKB beheert.”

Welke eisen stelt de wet aan de onafhankelijkheid van kwaliteitsborgers?
“Als kwaliteitsborger moet je juridisch, financieel en organisatorisch onafhankelijk zijn. Je mag dus geen juridische link hebben met de partijen die de uitvoering doen. Financieel gezien is er natuurlijk sprake van een opdracht die gegeven wordt, maar dat is ook de enige financiële link die is toegestaan. In organisatorisch opzicht mag geen enkele werknemer eerder hebben meegewerkt aan een project waarvoor het bedrijf de kwaliteitsborging doet.”

Wanneer schrijf je een kwaliteitsborger in in het register?
“Een bedrijf dat zich via ons aanmeldt moet een kwaliteitshandboek hebben opgesteld. Zodra dat gedaan is, mogen we dat bedrijf voorlopig op papier toelaten. Vervolgens gaat het bedrijf het eerste project doen. Daar lopen we in detail doorheen, we controleren of alles op niveau gebeurt. Pas wanneer het project goed uitgevoerd is, kunnen we het bedrijf definitief toelaten. Al met al is het een flink proces dat een aantal maanden in beslag neemt.”

Mag je als bedrijf dat al actief is in de bouw kwaliteitsborging als dienst aanbieden?
“Kwaliteitsborgers moeten op projectniveau onafhankelijk zijn, dat is hoe de wet is ingericht. Er zijn tekenbureaus, adviesbureaus, projectmanagementbureaus die aan kwaliteitsborging doen. Die zeggen: voor de projecten waar wij op geen enkele manier bij betrokken zijn, kunnen wij de kwaliteitsborging doen. Die doen bijvoorbeeld voor het ene project het tekenwerk, en voor het andere project de kwaliteitsborging. Er zijn op dit moment ook geen bedrijven die zich alleen richten op kwaliteitsborging; daarvoor is er gewoon geen business case, zeker niet zo vlak na de inwerkingtreding van de Wkb.”

Hoe controleer je de onafhankelijkheid van een kwaliteitsborger?
“Na toelating controleren wij bij elke tien projecten, op kantoor en op de bouw zelf, de kwaliteit en de onafhankelijkheid van de betreffende kwaliteitsborger. We kiezen dan een willekeurig project en gaan daar van A tot Z doorheen. Gaat het procesmatig goed? Zijn de beoordelingen correct gedaan? Zijn er inhoudelijke experts bij betrokken geweest? Wij gaan samen met die experts op kantoor bij de kwaliteitsborger langs en lopen alle controles na.”

Wat gebeurt er als je een fout constateert?
“Als er een fout is gemaakt, dan is er een probleem. Dan noteren we die als ‘afwijking’. De borger moet die bewuste afwijking vervolgens herstellen, maar moet ook een oorzaakanalyse doen (hoe kan het fout zijn gegaan?) en een omvanganalyse (waar is het allemaal fout gegaan)? Als je één soort fout bij alle projecten hebt gedaan – wat verschrikkelijk zou zijn – dan moet je die bij al die projecten herstellen. Op het moment dat wij iets vinden, krijg je dus echt huiswerk.”

Hoe reageren kwaliteitsborgers daarop?
“Dat vinden ze niet altijd leuk. Je móét het oplossen. Afhankelijk van de ernst van de fout, moet je het binnen enkele maanden opgelost hebben. Soms geven we je er iets meer tijd voor. Is het dan nog niet opgelost, dan wordt het probleem groter. Dan noteren we het als een ‘kritieke afwijking’. Wordt het daarna binnen twee maanden alsnog niet opgelost, dan schorsen wij de borger of trekken direct zijn toelating uit het wettelijk register. Dan moet het bedrijf bestaande projecten stilleggen en mag het geen nieuw werk meer aannemen. Dat betekent dat het bestaansrecht direct verdwenen is. Het is best een strikt regime.”

Verwijdering uit het register is dus een ultieme sanctie.
“Dat klopt. Dat is de druk die wij kunnen zetten: je moet écht je werk correct uitvoeren. Wij kunnen daarin ook niet toegeeflijk in zijn. Toezichthouder TloKB controleert op haar beurt namelijk één op de twintig projecten in Nederland. Zij gaan bij die projecten langs, en komen bij de kwaliteitsborgers maar ook bij ons op kantoor. Als de toezichthouder ziet dat wij toegeeflijk zijn geweest, dan krijgt ons instrument een ‘afwijking’ en kan het instrument uit het systeem worden gehaald. Als dat gebeurt, moeten alle bedrijven die met ons instrument werken hun projecten stilleggen. Zo vindt het toezicht getrapt naar beneden toe plaats. Sjoemelen is dus geen optie, conformiteit en gerechtvaardigd vertrouwen is het doel.”

Heb je wel eens geconstateerd dat de onafhankelijkheid van een kwaliteitsborger in het geding was?
“Nee, dat hebben we nog niet gezien. Het zou wel meteen een rode vlag zijn. En het kan natuurlijk altijd gebeuren dat je iets gemist hebt. Bouwprojecten duren lang. Dat er drie jaar geleden toch een werknemer betrokken is geweest bij een project, en dat je daar later pas achter komt. Op het moment dat je dat constateert, dan moet je als kwaliteitsborger direct aan de handrem trekken en het project teruggeven. En dan moet direct een andere kwaliteitsborger ingevlogen worden die wél onafhankelijk is. Als wij achteraf tijdens een controle dit probleem constateren, dan is er echt iets misgegaan.”

Maar goed, de Wkb is net in werking getreden en je bent net bezig met de eerste projecten die formeel onder de Wkb vallen. Dit is dus allemaal theorie, nog geen praktijk.
“Nee dat is niet zo. Wij hebben de afgelopen jaren een paar honderd proefprojecten gedraaid, en die hebben wij gewoon volledig behandeld conform de Wkb. Inclusief controle van één op de tien projecten. De wet was nog niet in werking getreden, maar wij hebben ons toezicht al wel echt gedaan. De eerste kwaliteitsborger hebben we al in 2019 toegelaten, daar zijn we inmiddels meerdere keren langs geweest.”

Maar als je een onregelmatigheid tijdens een proefproject tegenkwam, dan was het nog niet nodig om te sanctioneren?
“Jawel. We hebben onze rol direct serieus opgepakt. Kijk, de gemeentes vonden het prima, het draaien van proefprojecten, maar er was wel de verwachting dat wij onze verantwoordelijkheid namen. Dan moet je ook wel echt optreden als je een fout constateert. Onze houding is ons niet altijd in dank afgenomen, maar men had er wel respect voor.”

Kun je een voorbeeld noemen van een dergelijke situatie?
“Zeker. Tijdens een proefproject speelde een issue waarvan wij zeiden: dat moet je direct oplossen. Als je een project begint, dan moet je namelijk experts hebben op alle terreinen: constructies, brandveiligheid, installaties, bouwfysica… Als je die expertise niet in huis hebt, dan mag je het project niet starten. Je kunt niet zomaar zeggen: wij doen de brandveiligheid even niet. Bij het betreffende proefproject was iemand aan het werk waarvan achteraf bleek dat die niet volledig gekwalificeerd was.”

Hoe is het met de betreffende kwaliteitsborger opgelost?
“Er zijn gelukkig veel mensen die toezichthoudend werk doen voor gemeenten. Toezichthouden verschuift nu van gemeenten naar kwaliteitsborgers. De betreffende partij heeft dus zo’n expert ingevlogen. Overigens was het niet zo dat de betreffende persoon slecht werk had geleverd, zijn analyse was correct. Alleen voldeed hij niet aan alle opleidingseisen. En dat is wel hoe de wet is ingestoken; je moet aan álle eisen voldoen.”

Welke inzichten doen partijen tijdens jullie eerder genoemde training op?
“Dat we risicogestuurd werken en alleen naar de wetgeving kijken. Wij hoeven dus alleen een uitspraak te doen over of een gebouw in technisch opzicht voldoet aan de wet. Is het veilig? Is het gezond? Voldoet het aan de Bbl? Wij kijken niet naar contracteisen of het bestek. Zijn de tegels scheef gezet? Dan zal de opdrachtgever er niet blij mee zijn, maar voor de wet is het niet van belang.”

Wat bedoel je met ‘risicogestuurd werken’?
“Kijk, als er een villa gebouwd wordt met plafonds van vier meter hoog, dan gaan wij tijdens de uitvoering niet eens naar die plafonds kijken, want de eis van 2,60 meter haal je dan sowieso wel. Maar zodra je op de grens van een eis gaat zitten, dan gaan we wél kijken. Krap bemeten woningen geven veel meer werk voor de kwaliteitsborger dan woningen die ruim in elkaar zitten. Voor die laatste heb je vaak maar een heel dun borgingsplan nodig.

De wet stelt dat je een risicobeoordeling moet doen. Voor technici is deze manier van kijken even omschakelen. Hoe groot is de kans dat iets fout gaat? Stel, je hebt een project met tien woningen met een groot risico, dan ga je bij elke woning kijken. Is er sprake van een klein risico, dan doe je steekproeven.

Bijna alle technici weten wel redelijk wat er fout gaat in de bouw. Maar ze hebben ook allemaal verschillende ervaringen, en letten daardoor op andere dingen. Daarom voeren we elk kwartaal zogenaamde ‘harmonisatie-overleggen’ met delegaties van de bij ons aangesloten kwaliteitsborgers. Hoe kijken we nou vanuit de totale groep naar bijvoorbeeld bepaalde bouwconstructies en de risico’s die daarin spelen? Hoe gaan we daar gezamenlijk mee om? We bespreken dan de voor- en nadelen van verschillende aanpakken, en bepalen vervolgens wat de beste keuze is.”

Kun je een voorbeeld geven?
“Neem opnieuw plafondhoogte. Als een aannemer in het werk gestorte vloeren wil toepassen en het ontwerp staat strak op 2,60 meter, dan is er een risico. Zulke vloeren hebben namelijk altijd de neiging om een paar centimeter door te hangen. De kans is dan aanwezig dat je op een plafondhoogte van 2,56 meter uit gaat komen. Dan voldoet het gebouw niet aan de Bbl. Als wij vaststellen dat er een grote kans is dat dit gaat gebeuren, dan gaan we die plafondhoogte natuurlijk controleren.

Een kwaliteitsborger zei: ik heb er heel erg op gelet dat de vloer goed onderstempeld werd. Maar toen de stempels weg werden gehaald, zakte de vloer alsnog door, en kwam hij onder die 2,60 meter uit. Een andere kwaliteitsborger zei in een soortgelijke situatie: ik heb de aannemer gezegd dat die het ontwerp moest aanpassen, want het gaat nooit voldoen. Als groep zitten we nu meer op die laatste lijn. We proberen eigenlijk het borgingsplan zó in te richten dat wij het vertrouwen hebben dat het niet fout kan gaan.”

Ten slotte: wie stelt de risicobeoordeling en het borgingsplan eigenlijk op? De kwaliteitsborger of de aannemer?
“In de wet staat dat een kwaliteitsborger de taak heeft om van tevoren een risicobeoordeling en een borgingsplan op te stellen. In die wet staat niet wíé die documenten schrijft. Een aannemer kan best voor zijn eigen project een risicobeoordeling en borgingsplan opstellen. Heel veel aannemers hebben al interne kwaliteitsborging en willen natuurlijk zelf ook kwaliteit leveren op hun projecten. Alleen moet een onafhankelijke partij, de kwaliteitsborger, zeggen: ik ben het eens met wat je opgeschreven hebt. Of: ik wil dat op deze vier punten ook gecontroleerd gaan worden. Zo voorkom je dat de slager zijn eigen vlees keurt. Maar dat betekent niet dat uitvoerende organisaties niet met kwaliteit bezig zijn. Dat wil nog wel eens spraakverwarring geven. Bij KiK is dit flexibel ingericht; de kwaliteitsborger mag die documenten opstellen, maar de aannemer zelf ook.”